در صورتی‌که شما صاحب استخر عمومی هستید احتمالاً بارها با این جملات برخورد کرده‌اید که ”با استفاده از ازن نیازی به استفاده از کلر در استخر عمومی نمی‌باشد.“ و یا ”ازن اکسید‌کننده خطرناکی می‌باشد که در صورت تنفس و یا تماس با بدن موجب آسیب جدی می‌گردد.“ این جملات متناقض و موارد مشابه آن باعث ایجاد سئوالات فراوانی در بین علاقه‌مندان به شنا و صاحبان استخرها گردیده است. در این مقاله به‌صورت اختصار سعی شده است تا با استفاده از منابع معتبر علمی به چند سئوال اساسی در مورد ازن پاسخ داده شده، ویژگی‌های مهمی که در عملکرد مناسب دستگاه ازن ژنراتور مؤثر هستند بیان گردد.
● ازن چیست؟
ازن اکسیدکنندهٔ بسیار قوی می‌باشد که قابلیت حذف ترکیبات بیماری‌زای کلر و بی‌اثرکردن کلیه میکروارگانیسم‌های مقاوم در برابر کلر را دارا می‌باشد. این ماده برخلاف کلر ترکیبات مضر تولید نکرده و مشکلات مربوط به کلر از جمله سوزش چشم، خشکی پوست و غیره را نیز ایجاد نمی‌کند. این خواص باعث استقبال عمومی برای استفاده از این ماده در استخرهای عمومی گردیده است.
● آیا ازن را می‌توان جایگزین کلر کرد؟
صاحبان بسیاری از استخرها به منظور حذف مشکلات مربوط به کلر و ارائه خدمات بهتر به مشتریان به فکر استفاده از ازن به‌عنوان راه‌کاری نو در حل معضلات قدیمی استخرهای کشور افتاده‌اند. اما تمامی منابع معتبر از جمله آژانس حفاظت محیط زیست (EPA) به صراحت تأکید می‌نمایند که ازن به تنهائی برای ضدعفونی آب استخر کافی نبوده و در کنار آن استفاده از یک ضدعفونی‌کننده مکمل ضروری می‌باشد.
● چرا ازن به تنهائی کارساز نمی‌باشد؟
مهم‌ترین سئوالی که مطرح می‌شود این است که اگر ازن اکسیدکننده‌ای قوی‌تر از کلر بوده و ترکیبات مضر جانبی هم تولید نمی‌کند پس چرا نمی‌توان به تنهائی برای ضدعفونی آب استخر از ازن استفاده نمود؟ مهم‌ترین دلایل این امر عبارتند از:
۱) ازن محلول در آب به سرعت تجزیه می‌شود و به این دلیل ازن برای گندزدائی آلودگی‌های ثانویه کاربرد ندارد.
۲) ازن موجود در آب باعث آسیب‌رساندن به شش‌ها، مخاط، تحریک پوست و ایجاد خارش می‌گردد.
۳) بوی ازن حتی در غلظت‌های پائین (۰۵/۰ ppm) بسیار نامطبوع و خورنده می‌باشد.
به دلایل فوق وجود ازن در داخل استخر مجاز نمی‌باشد و برای جلوگیری از بروز آلودگی‌های ثانویه در داخل استخر، تزریق کلی ضروری است.
در نتیجه می‌توان گفت که ازن باید به‌گونه‌ای تزریق شود تا قبل از ورود به استخر تمام آن از بین برود و مقدار کمی کلر نیز بایستی برای از بین‌بردن آلاینده‌های ثانویه به‌عنوان مکمل به آب تزریق شود.
● اگر استفاده از کلر اجتناب‌ناپذیر است، چرا دیگر ازن تزریق کنیم؟
اکنون باید پرسید که با نیاز به استفاده از کلر به‌عنوان ضدعفونی‌کننده، نقش ازن چیست و آیا استفاده از آن ضرورتی، در پاسخ باید گفت که:
۱) ازن باعث از بین‌بردن ترکیبات مضر کلر از قبیل: تری‌هالومتان‌ها و کلرآمین‌ها که منبع تولید سرطان و بو در استخرها می‌باشند می‌گردد (آلودگی‌های شیمیائی).
۲) ازن به‌دلیل خاصیت اکسیدکنندگی بالا به سرعت میکروارگانیسم‌هائی را که نسبت به کلر مقاوم هستند را از بین می‌برد (آلودگی‌های میکروبی).
۳) ازن به‌دلیل واکنش با موادآلی موجود در آب آنها را از بین برده و باعث شفافیت آب استخر می‌گردد (آلودگی‌های فیزیکی).
۴) ازن باعث کاهش مصرف کلر تا حد ۵/۱ مقدار اولیه می‌گردد. با توجه به این خواص با نصب دستگاه ازن ژنراتور مناسب و تزریق مقدار کمی کلر می‌توانید استخری عاری از بو، مواد شیمیائی سرطان‌زا و میکروارگانیسم‌های مضر داشته باشید.
استاندارد آب استخر در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا از جمله آلمان ترکیب کلر و ازن را به‌عنوان سیستم مناسب برای ضدعفونی آب استخر توصیه کرده‌اند.
● چه نکاتی را باید هنگام انتخاب دستگاه ازن در نظر گرفت؟
در هنگام انتخاب دستگاه ازن ژنراتور به موارد زیر توجه داشته باشید:
۱) روش تولید ازن:
عمدتاً ازن را می‌توان بر مبنای دو روش تولید نمود: لامپ UV و قوس الکتریکی: روش تولید ازن با لامپ UV به‌دلیل محدودیت در مقدار و غلظت ازن تولیدشده و همچنین راندمان پائین (مصرف برق بالا) برای استخرهای شنای عمومی مناسب نبوده و بیشتر برای دستگاه‌های گندزدائی هوا کاربرد دارد. روش متداوم و مورد تأیید استاندارهای جهانی برای استخر، تولید ازن با قوس الکتریکی (Corona) می‌باشد. این روش محدودیتی در مقدار تولید ازن با غلظت مناسب ندارد.
۲) غلظت ازن تولیدی:
در صورتی‌که غلظت ازن تولیدی از مقدار مشخصی پائین‌تر باشد نه تنها باعث افزایش کیفیت آب نمی‌گردد بلکه به‌دلیل خوگرفتن میکروارگانیسم‌ها با ازن می‌تواند حتی باعث رشد باکتری‌ها در استخر نیز بشود.
۳) ظرفیت تولید ازن:
مقدار ازن مورد نیاز برای هر استخر تابع پارامترهای مختلفی از جمله حجم استخر، دبی گردشی، سیستم هیدرولیک استخر، بار آلودگی استخر، آنالیز آب استخر، نوع و ظرفیت دستگاه‌های موجود در مدار تصفیه، روش و محل تزریق ازن و غیره می‌باشد و بایستی برای هر استخر طراحی و محاسبه شود. دستگاه‌های با ظرفیت کمتر از حد مورد نیاز مشکلات استخر را کاهش نداده بلکه ممک است باعث تشدید آنها نیز بشوند. در مقابل در صورت استفاده از دستگاه‌های با ظرفیت بیشتر از اندازه لازم، ازن مازادی که در آب باقی می‌ماند را بایستی قبل از ورود به استخر کاملاً حذف نمود.
۴) سیستم اختلاط گاز ازن با آب استخر:
ازن در حرارت ۲۵ درجه به بالا در آب به سختی حل می‌شود و بسیار فرار است. سیستم ازن زنی باید دارای سیستم اختلاط کامل برای حل‌کردن ازن تولیدشده در آب باشد. در غیر این‌صورت فقط مقدار ناچیزی از ازن در آب حل می‌شود و مابقی از آب خارج می‌گردد. در نتیجه ازن تولیدشه در بهبود کیفیت آب بی‌تأثیر خواهد بود.
۵) سیستم حذف ازن اضافی:
به‌طوری که قبلاً اشاره شد، ازن گازی بدبو و بسیار سمی می‌باشد و وجود آن در هوا حتی در غلظت‌های پائین برای تنفس مجاز نمی‌باشد. به‌همین دلیل برای جلوگیری از بروز حوادث ناگوار حتماً لازم است تا دستگاه ازن زنی دارای سیستم مناسبی برای حذف ازن نامحلول باقیمانده در فاز گازی و جلوگیری از ورود آن به هوا باشد.
۶) برق مصرفی:
بعضی از دستگاه‌های ازن با تکنولوژی‌های قدیمی مصرف برق بالائی دارند که باعث افزایش هزینه‌های عملیاتی می‌گردند. در هنگام انتخاب ازن ژنراتور بایستی به این موضوع توجه شود.
۷) جنس دستگاه مولد ازن:
با توجه به پتانسیل بالای گاز ازن برای ایجاد خوردگی، محفظه مولد ازن بایستی استنلس استیل ۳۱۶ به بالا باشد. این محفظه باید توانائی تحمل ۱۰ بار فشار را داشته باشد. سیستم‌های ارزان‌قیمت از محفظه‌های پلاستیکی یا کربن استیل استفاده می‌کنند که دارای طول عمر کوتاه بوده و با ایجاد مشکلات در حین کار باعث زیادشدن هزینه‌های راهبری می‌گردند.
در نتیجه باید گفت که در حالی‌که استفاده از ازن به‌عنوان مکمل سیستم ضدغفونی آب استخرهای عمومی توصیه می‌شود، عملکرد مطلوب آن مستلزم انتخاب دستگاه مناسب، طراحی، نصب و راه‌اندازی و نگهداری صحیح سیستم ازن زنی می‌باشد، از این‌رو تخصص شرکت فروشنده در زمینه طراحی مهندسی سیستم‌های ازن امری ضروری می‌باشد.
